Huis te Manpad

Huis te Manpad

Het Huis te Manpad is een historische buitenplaats aan de Herenweg 9 in het Noord-Hollandse Heemstede. De geschiedenis van het Huis te Manpad gaat terug tot 1634-1640 Cornelis Heuts bouwde in Heemstede een buitenhuis. Het voorste gedeelte van het Huis is nog uit deze periode.

 

Dubbele zonnewijzer

In de kelder van het huis was een zonnewijzer te vinden. Het is niet duidelijk hoe de zonnewijzer op het landgoed terecht is gekomen. Het is een bijzonder exemplaar, de stenen plaat van bijna één meter diameter, is aan beide zijden bewerkt tot een zonnewijzer. In samenwerking met het bestuur en de tuinbaas van het landgoed heeft Hendrik Hollander beide zonnewijzers opgemeten en geanalyseerd.

 

Uit de analyse komt voor elke zonnewijzer naar voren wat de oriëntatie van de muur is waarvoor de zonnewijzer is ontworpen. De breedtegraad op aarde waarvoor elke zonnewijzer is ontworpen volgt ook uit de analyse.

Ontworpen voor het herenhuis

De zonnewijzer zonder brons beslag (hierboven linker plaatje) is ontworpen voor een muur die bijna zuid is gericht. Een dergelijke muur hebben we op het landgoed niet gevonden. De zonnewijzer met de brons beslag (hierboven rechter plaatje) blijkt te zijn ontworpen voor een muur met de oriëntatie van de achtermuur van het herenhuis, namelijk noordwest. Het is goed mogelijk dat deze noordwest-zonnewijzer voor deze achtermuur is gemaakt.

Historie

De achtermuur van het herenhuis is in 1767 afgebroken en een aantal meters verder opnieuw opgebouwd. Mogelijk heeft de noordwest-zonnewijzer op de oude muur gehangen. De cijfers en ruitjes van de zuid-zonnewijzer (zonder bronzen cijfers) hebben grote gelijkenis met de zonnewijzer op de Nieuwe Kerk op de Dam in Amsterdam. Deze is gemaakt door C. Metz in 1722. Ook de zonnewijzer bij klooster Alverna te Aerdenhout heeft vergelijkbare cijfers, ruitjes en pijltjes

Het lijkt aannemelijk dat de zuid-zonnewijzer (zonder bronzen letters) ouder is dan de noordwest- zonnewijzer omdat bijvoorbeeld de gaten voor de bevestig van de schaduwwerper dwars door de stenen plaat heen bij de acht van de zuid-zonnewijzer uitkomen. Het is aannemelijk dat iemand niet een mooie zonnewijzer gaat maken als deze gaten al aanwezig zijn.

Restauratie en herplaatsing

Op het landgoed worden regelmatig rondleidingen gegeven. Het herenhuis wordt bewoond en is niet toegankelijk voor de rondleidingen. Mede hierdoor wordt besloten de zonnewijzer te plaatsen bij de vijver en het theehuis op het landgoed. Voorstel is een standaard te ontwerpen zodat beide zijden van de zonnewijzer zichtbaar zijn.

Aan de slag

Er moet veel gebeuren. De ontbrekende bronzen cijfers, ruitjes en pijltjes moeten ingemeten en getekend worden. Replica’s van de cijfers in  brons maken, preparatie voor herplaatsen van de cijfers. Een goede oriëntatiemeting van de beoogde locatie is van belang. Bij plaatsing van de zonnewijzer moet deze perfect evenwijdig aan de achtergevel van het herenhuis worden opgesteld.

De schaduwwerper is van cruciaal. Uit de analyse van de zonnewijzerbelijning volgen de precieze hoeken hoe de schaduwwerper op de zonnewijzer gemonteerd moet worden. Hendrik Hollander heeft de schaduwwerper met de hand vervaardigd, geheel op maat. De schaduwwerper is met de hand gegoten in brons.

 

De standaard

De zonnewijzer wordt herplaatst bij het theehuis. Hendrik Hollander stelt de standaard netjes verticaal. Ook stelt hij met de theodoliet de standaard zeer nauwkeurig evenwijdig op aan de achtergevel van het herenhuis. Het herenhuis staat zo’n 120 meter verwijderd van de zonnewijzer.

Plaatsen van de zonnewijzer

En dan de dag dat alles samenkomt. De zonnewijzer wordt met een hijskraan geplaatst in de nieuwe sokkel. De stenen plaat staat op en tussen kunststof blokken. De tuinbaas en de vrijwilligers van het landgoed en Hendrik Hollander plaatsen samen de zonnewijzer.

 

Zonnewijzer in de zon

De achterkant van de zonnewijzer is de zijde zonder brons beslag. De zonnewijzer is goed zichtbaar maar is niet werkend.

De voorkant van de zonnewijzer is wel juist opgesteld en werkt goed. Dit komt omdat de zonnewijzer goed evenwijdig staat aan de achtergevel van het herenhuis. Ook de werper is goed en de onbekende maker van de belijning op het steen heeft nauwkeurig gewerkt. Onderstaande foto is gemaakt op 10 september om 2:30 lokale zonnetijd. Wanneer gecorrigeerd wordt voor de lengtecorrectie en de tijdsvereffening is dit gelijk aan 16:09 zomertijd. De foto is gemaakt om 16:10 zomertijd. Een zeer goed resultaat.

 

Een handout van twee pagina’s A4 voor rondleiders over de zonnewijzer vindt u hier:
Handout pagina 1
Handout pagina 2

Een uitgebreid artikel over de restauratie van de zonnewijzer vindt u hier.